Tăng sốc thuế tiêu thụ đặc biệt: Nỗi lo cho doanh nghiệp, nông dân và an ninh kinh tế

Tại buổi thảo luận ở hội trường về dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) ngày 27.11, các đại biểu Quốc hội đều đồng tình tăng thuế nhưng cần phải có góc nhìn nhận thật sự khách quan và đúng với bản chất của đạo luật thuế này để xây dựng lộ trình phù hợp.

Những nỗi lo cho doanh nghiệp, nông dân và an ninh xã hội

Đại biểu Trịnh Xuân An (Đồng Nai) cho rằng, với đề xuất mới từ Bộ Tài chính, đó là phương pháp tính trên thuế suất 75% cộng với mức thuế tuyệt đối tăng cao hàng năm trong vòng 4 năm là mức tăng sốc. Quy định này, theo ông An, dẫn đến giá thuốc lá tăng quá cao, sẽ kích thích cho buôn lậu, ảnh hưởng đến cả vấn đề an ninh, trật tự.

Theo đại biểu, tăng thuế có thể sẽ giảm tiêu dùng, giải quyết được một số vấn đề liên quan đến sức khỏe, môi trường nhưng ngoài thuế vẫn còn nhiều công cụ khác, nếu chúng ta tăng thuế quá gấp, tăng quá “sốc” thì không doanh nghiệp nào chịu nổi vì nó tác động ngay đối với môi trường kinh doanh, tác động ngay đến doanh nghiệp, nhất là những doanh nghiệp đã đầu tư rất lớn.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho hay trong bối cảnh rượu, bia, thuốc lá ngoại nhập lậu tràn lan vào Việt Nam, nếu tăng theo lộ trình như đề xuất từ Chính phủ có khả năng “bóp nghẹt” hai ngành này. “Tôi đồng ý cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nhưng phải có lộ trình để các doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị, nếu không sau năm 2030 họ có thể đóng cửa vì ảnh hưởng đến sản xuất và kinh doanh”, đại biểu Hòa cho hay và nói thêm mặt hàng rượu, bia, thuốc lá lâu nay đã đóng nhiều loại thuế, phí khác nhau như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế phí môi trường, phí phòng, chống tác hại của thuốc lá, rượu, bia cũng như đóng góp cho cộng đồng. Vì vậy tăng thuế cao và đột ngột sẽ gây khó khăn.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) phân tích mặt hàng thuốc lá lâu nay đã đóng nhiều loại thuế, phí khác nhau, vì thế nếu tăng thuế cao và đột ngột sẽ gây ra nhiều khó khăn. Ảnh: Cổng Thông tin Điện tử Quốc hội

Đại biểu Đỗ Thị Thu Hằng (Đồng Nai) cũng nhấn mạnh, hơn 90.000 nông dân trồng nguyên liệu thuốc lá tại các vùng trồng như Gia Lai, Đắk Lắk, Cao Bằng, Sơn La, Điện Biên cũng bị ảnh hưởng rất lớn dẫn đến ảnh hưởng an sinh xã hội và an ninh tại các địa phương này.

Theo đại biểu Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình), kinh nghiệm thế giới đã cho thấy điều này, nhiều nước sau tăng sốc thuế thì buôn lậu đã tăng hơn gấp 2-3 lần hoặc có những nước có những quy định rất cực đoan, để lại những hệ lụy nghiêm trọng cho xã hội do tình trạng buôn lậu, do sản xuất chui, v.v.

Buôn lậu thuốc lá là siêu lợi nhuận vì trốn tất cả các khoản thuế cộng vào khoảng hơn 400 - 500%. Do lợi nhuận chỉ xếp sau ma túy nên nhiều đối tượng bất chấp pháp luật buôn lậu thuốc lá, tăng thuế sốc sẽ làm buôn lậu thuốc lá phát triển. Hiện nay, công tác chống buôn lậu thuốc lá đã được tăng cường, đạt một số kết quả nhưng vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế.

Thuốc lá lậu vẫn còn tràn lan, công khai, dễ mua. Công tác đấu tranh gặp khó khăn do nước ta có đường biên giới trên biển và đất liền dài, do lợi nhuận cao nên buôn lậu ngày càng tinh vi, manh động, nhiều thủ đoạn, lực lượng chống buôn lậu mỏng, trang thiết bị chưa đáp ứng yêu cầu, dân cư biên giới còn khó khăn về kinh tế nên nhiều người dễ tham gia buôn lậu thuốc lá, pháp luật xử lý vi phạm còn bất cập, v.v. Những hạn chế này không thể một sớm một chiều khắc phục ngay được mà đòi hỏi phải có quyết tâm cao, phải đầu tư nguồn lực và có thời gian nhất định.

Trước đây, việc tăng thuế với mức độ hợp lý có thể không dẫn đến việc tăng quá cao buôn lậu thuốc lá. Tuy nhiên, ở lần này việc tăng thuế sốc chưa có tiền lệ, trong khi công tác chống lậu chưa đáp ứng yêu cầu sẽ là vấn đề phải hết sức cân nhắc để tránh những hệ lụy vô cùng tai hại của gia tăng buôn lậu thuốc lá. Đó là giá thuốc lá tăng sốc sẽ dẫn đến nhiều người tìm đến thuốc lá lậu giá rẻ, có sẵn, dễ tiếp cận trên thị trường, không được kiểm soát chất lượng, không có cảnh báo nguy hại cho sức khỏe, v.v. Như vậy, mục tiêu giảm cầu không đạt được, mà mục tiêu bảo vệ sức khỏe cho người dân càng không đạt được.

Thứ hai, doanh nghiệp thuốc lá trong nước hầu hết là doanh nghiệp Nhà nước. Mức tăng thuế tuyệt đối tác động lớn nhất từ các sản phẩm thuốc lá phân khúc giá rẻ, giá trung bình mà chủ yếu là của các doanh nghiệp trong nước sẽ dẫn đến các doanh nghiệp này gặp khó khăn, thậm chí đóng cửa. Hiện nay, các doanh nghiệp này đóng góp 19.000 tỷ đồng/năm vào ngân sách nhà nước. Chỉ riêng Vinataba đã đứng thứ 6 trong 10 doanh nghiệp nhà nước nộp ngân sách lớn nhất Việt Nam.

Nếu các doanh nghiệp hợp pháp đóng cửa, sinh kế của nông dân lại tiếp tục gặp nhiều khó khăn. Ảnh: CTV

Tất nhiên, chúng ta không đánh đổi lợi nhuận do thuốc lá mang lại với sức khỏe con người, với bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, nếu thuốc lá lậu phát triển thì ngân sách Nhà nước thất thu, nguồn lợi đó sẽ vào túi bọn buôn lậu trong khi chúng ta vẫn không đạt được mục tiêu giảm cầu, rủi ro cho sức khỏe người dung từ các sản phẩm nhập lậu là rất lớn vì không được kiểm soát chất lượng, không có cảnh báo sức khỏe cũng như không tuân thủ bất kỳ tiêu chuẩn nào ...

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp nhà nước sẽ khó khăn, đóng cửa, sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới việc làm, thu nhập của hơn 10.000 lao động tại các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá và 90.000 nông dân trồng nguyên liệu thuốc lá. Chưa kể đến buôn lậu thuốc lá gia tăng sẽ dẫn đến hình thành các băng đảng tội phạm gây mất an ninh, trật tự, v.v.

Tăng thuế với mức độ hợp lý sẽ không dẫn đến nhiều hệ lụy

Đại biểu Trịnh Xuân An (Đồng Nai) cho rằng thuế tiêu thụ đặc biệt không nên là công cụ quan trọng nhất để giải quyết những vấn đề liên quan đến sức khỏe hay môi trường. “Thuế là liên quan đến tài chính. Tôi đề nghị chúng ta phải rà soát, đánh giá, nhất là tác động đối với môi trường kinh doanh và doanh nghiệp. Nếu chúng ta tăng thuế gấp và sốc sẽ tác động ngay đối với doanh nghiệp và môi trường kinh doanh” - Đại biểu An cũng cho hay còn nhiều công cụ khác để giải quyết vấn đề sức khỏe hay môi trường.

“Vì vậy tôi đề nghị phải cân nhắc lại lộ trình cho hợp lý để chúng ta vừa thu được ngân sách, vừa bảo đảm cho doanh nghiệp có môi trường hoạt động, vừa không ảnh hưởng đến người dân làm trong lĩnh vực nông nghiệp và đặc biệt tránh kích thích cho buôn lậu, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự”, đại biểu An phát biểu.

Đại biểu Nguyễn Mạnh Cường nhấn mạnh việc tăng thuế ở mức tăng sốc sẽ đạt được mục tiêu giảm cầu nếu chúng ta làm tốt công tác chống buôn lậu thuốc lá. Ảnh: Cổng Thông tin Điện tử Quốc hội

Đại biểu Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình) cũng nhất trí với chủ trương tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá vì đây là mặt hàng có hại cho sức khỏe, không khuyến khích sử dụng. Việc tăng thuế nhằm mục đích giảm nhu cầu sử dụng, tăng thu cho ngân sách nhà nước là cần thiết, phù hợp với Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá.

“Tuy nhiên, giống như nhiều đại biểu, tôi đề nghị cần xem xét thận trọng, căn cứ vào tình hình thực tiễn hiện nay của nước ta để cân nhắc, tính toán kỹ về mức tăng và lộ trình tăng phù hợp nhằm bảo đảm tính hiệu quả của chính sách và đạt được mục tiêu chúng ta đề ra”, ông Cường phát biểu và cho biết thêm việc tăng thuế ở mức cao hay còn gọi là tăng sốc sẽ đạt được mục tiêu giảm cầu nếu chúng ta làm tốt công tác chống buôn lậu thuốc lá. Tuy nhiên, nếu chưa thể làm tốt công tác chống lậu thì hậu quả lại rất tai hại và mục tiêu giảm cầu không đạt được.

Trước đó trong một tọa đàm, ông Hồ Lê Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, cũng nói lên tiếng nói của ngành: “Chúng tôi cho rằng phương án tăng thuế phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay là áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần. Hiệp hội đề xuất tăng 2.000 đồng vào năm 2026, 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030, nhằm tạo ra một lộ trình phù hợp giúp giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường”.

Từ những ý kiến nêu trên có thể thấy để việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đạt được mục tiêu giảm tiêu dùng thuốc lá, tăng nguồn thu ngân sách và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, cần một lộ trình điều chỉnh hợp lý, phù hợp với thực tế kinh tế - xã hội. Những bài học từ các quốc gia khác cho thấy, nếu tăng thuế quá nhanh hoặc quá cao, không chỉ khiến doanh nghiệp và nông dân gặp khó khăn, mà còn kích thích thị trường buôn lậu phát triển, gây thất thu thuế và ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh kinh tế.

Vì vậy, việc cân nhắc các giải pháp đi kèm, như tăng cường quản lý thị trường, hỗ trợ người nông dân chuyển đổi sinh kế, và nâng cao hiệu quả chống buôn lậu, là vô cùng cần thiết để đảm bảo lộ trình tăng thuế không làm gián đoạn sự phục hồi kinh tế và sự phát triển bền vững.

Hữu Thông