Nhà ở cho công nhân: Có hai câu hỏi cần được giải đáp

Quyết định số 66/2009/QĐ-TT đã quy định khi tổ chức lập và phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển khu công nghiệp, đồng thời phải tổ chức lập và phê duyệt quy hoạch phát triển nhà ở cho công nhân.

Năm 2010, tôi được làm chủ nhiệm một đề tài nghiên cứu về Quy hoạch nhà ở Tỉnh Tây Ninh. Đối với nhà ở xã hội (NOXH) và khu lưu trú cho công nhân, vận dụng Quyết định số 66/2009/QĐ-TT, thực tiễn cho thấy vướng hai vấn đề: xác định quỹ đất và vốn đầu tư. Đất trong các dự án nhà ở thương mại, do chủ đầu tư thương lượng (mua lại) của người dân nên cũng khó trích 20% để là nhà ở xã hội và khu lưu trú công nhân.

ThS. Lê Văn Thành

Sau đó, có thêm Nghị định số 188/2013/NĐ-CP (2013), rồi Nghị định số 100/2015/NĐ-CP và Luật Nhà ở có hiệu lực từ 1.7.2015. Luật và các nghị định đã quy định trách nhiệm của doanh nghiệp kinh doanh hạ tầng KCN và doanh nghiệp sản xuất trong KCN trong việc xây dựng kế hoạch giải quyết đủ nhà ở cho công nhân.

Như vậy, về khung thể chế đã được hình thành, vấn đề còn lại nằm ở khâu tổ chức thực hiện. Thí điểm mô hình NOXH diện tích nhỏ, chương trình vay tín dụng (cả doanh nghiệp và người mua, thuê) ... đều đã được áp dụng trong một thời gian, rồi không phát triển thêm nữa. Tất cả cần được tổng kết rút kinh nghiệm.

Tuy nhiên có vấn đề rất lớn là quyền lợi của doanh nghiệp không hài hòa với trách nhiệm được giao. Một ví dụ cụ thể mà tôi có đi khảo sát, trong đoàn giám sát của Ủy Ban các vấn đề xã hội của Quốc hội, là khu nhà lưu trú cho công nhân, quy mô khá lớn, của Công ty TNHH Nissei Electric. Công ty này có yêu cầu là đưa chi phí xây dựng khu này vào hạch toán trước thuế, nhưng không được quan tâm ở thời điểm đó. Doanh nghiệp không dư dả lắm để bỏ tiền ra xây dựng khu lưu trú công nhân, thời gian thu hồi vốn chậm, lại thêm khâu quản lý với quy định chặt chẽ, làm công nhân cũng không thích vào ở vì giờ giấc bó buộc, không cho nấu ăn, không cho tiếp khách tại nơi ở…

Ai cũng mong có được một căn nhà để an cư lạc nghiệp. Thực tế vừa qua cho thấy, giá 1m² NOXH khoảng 15 triệu đồng, không thể có giá rẻ hơn, chưa phù hợp với tích lũy của công nhân và khả năng tiết kiệm hàng tháng để trả vốn và lãi vay dù có kéo dài thêm thời gian trả góp. Vị trí NOXH cũng rất quan trọng, có phù hợp với cuộc sống gia đình công nhân không, có nằm trong khu đô thị hóa không, có cơ sở hạ tầng xã hội không…

Giá bán này có thể tăng thêm vì trong vài năm tới, giá sinh hoạt, giá vật liệu xây dựng, lương người lao động…

Cũng cần dự báo giá đất tăng thêm trong vài năm tới. Cho nên NOXH cho công nhân cần được đặt nằm trong một chiến lược chung về phát triển NOXH của thành phố mà ở đó chính quyền thành phố cần đầu tư một khoảng kinh phí lớn từ ngân sách (xem như là đầu tư công) để giảm giá thành căn hộ. Nên tạm tính giá thành NOXH dự định bán cho công nhân (đúng đối tượng, giá phù hợp), cân đối với khả năng tích lũy của công nhân.

“Phản ảnh với đoàn giám sát của Ủy Ban các vấn đề xã hội của Quốc hội có vụ việc khu nhà lưu trú cho công nhân, quy mô khá lớn, của Công ty TNHH Nissei Electric. Công ty này có yêu cầu là đưa chi phí xây dựng khu này vào hạch toán trước thuế, nhưng không được quan tâm ở thời điểm đó”

ThS. Lê Văn Thành

Làm sao cải thiện các khu nhà trọ của tư nhân có chất lượng kém và hàm chứa nhiều rủi ro?

Hiện nay, phần lớn công nhân ngoại tỉnh, sống trong các nhà trọ do hộ gia đình, tư nhân xây dựng. Trước kia thành phố có quy chuẩn, tiêu chuẩn về xây dựng nhà trọ nhưng các địa phương ít quan tâm đến việc kiểm tra, quản lý nên thực tế tồn tại những khu vực nhà trọ đông đúc, chật hẹp, phòng nhỏ đông người ở, không gian xung quanh tù túng, vệ sinh môi trường kém, lâu nay tuy cũng được cảnh báo nhưng chính quyền vẫn chưa quan tâm đúng mức...

Hậu quả của nó đã thể hiện rất rõ trong đại dịch lần này.

Một khu nhà trọ ở phường Linh Xuân, TP Thủ Đức. Ảnh: thanhuytphcm.vn

Theo tôi, trước mắt, nhà nước tạo điều kiện cho các chủ nhà trọ cải tạo các khu nhà trọ cho đủ chuẩn theo quy định, tức phải có đủ điều kiện về diện tích, khoảng cách, thông gió, thoáng khí, phòng cháy chữa cháy. Nhà nước có thể hỗ trợ các chủ nhà trọ bằng cách bằng cách cho họ vay với lãi suất ưu đãi, giảm thuế. Trong thời gian nhất định, các chủ nhà trọ phải cải tạo phòng trọ đủ chuẩn, được địa phương kiểm tra, xác nhận và cấp giấy chứng nhận nhà trọ đủ chuẩn.

Doanh nghiệp thuê công nhân chi ra thêm một khoản tiền để hỗ trợ chỗ ở cho người lao động. Người lao động, công nhân nhận khoản hỗ trợ này cam kết phải thuê nhà ở trong những khu trọ đủ chuẩn... Như vậy, những đối tác khác nhau trong “cuộc chơi” này phải nhân nhượng, một chút, rõ ràng sẽ có lợi ích hài hòa. Không thể nói một bên nào bỏ tiền ra lo hết được: nhà nước không lo hết nổi, doanh nghiệp khó gánh một mình, càng không thể để cho công nhân tự lo. 

ThS. Lê Văn Thành (Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM)