Nhà văn Hungary László Krasznahorkai thắng giải Novel Văn chương 2025

Ủy ban trao giải Nobel đăng tải tiểu sử và giới thiệu một số tác phẩm của nhà văn đoạt giải, do chính Anders Olsson, Chủ tịch ủy ban trao giải Nobel phụ trách.

Nhà văn Hungary László Krasznahorkai thắng Nobel Văn chương 2025. Ảnh: Carlos R. Alvarez/ WireImage/Getty Images

Tác giả László Krasznahorkai sinh năm 1954 tại thị trấn nhỏ Gyula ở đông nam Hungary, gần biên giới Romania. Vùng nông thôn hẻo lánh tương tự như thị trấn nhỏ của ông là bối cảnh của cuốn tiểu thuyết đầu tay Sátántangó của Krasznahorkai, xuất bản năm 1985 (Satantango, 2012 – tạm dịch là Vũ điệu quỷ Satan). Cuốn sách đã trở thành một hiện tượng văn học ở Hungary và là tác phẩm đột phá của tác giả.

Bằng những từ ngữ gợi cảm mạnh mẽ, cuốn tiểu thuyết khắc họa, một nhóm cư dân nghèo khổ trên một trang trại tập thể bị bỏ hoang ở vùng nông thôn Hungary ngay trước khi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ.

Sự im lặng và mong đợi bao trùm, cho đến khi Irimiás đầy sức hấp dẫn và người bạn thân Petrina đột nhiên xuất hiện. Họ từng được mọi người được mọi người tin rằng đã chết. Đối với những cư dân có sự đợi mong, Irimiás và Petrina dường như được coi là sứ giả của hy vọng hoặc của sự phán xét cuối cùng.

Yếu tố ma quỷ được nhắc đến trong tựa đề của cuốn sách hiện diện trong đạo đức nô lệ và trong sự giả vờ của kẻ lừa đảo Irimiás, những mánh khóe dù hiệu quả đến đâu, cũng khiến hầu hết những người này bị trói buộc trong những nút thắt.

Mọi người trong tiểu thuyết đều đang chờ đợi một phép màu xảy ra, một hy vọng ngay từ đầu đã bị dập tắt bởi câu châm ngôn Kafka mở đầu cuốn sách: "Trong trường hợp đó, vì chờ đợi điều đó mà tôi sẽ bỏ lỡ nó". Cuốn tiểu thuyết đã được chuyển thể thành một bộ phim vô cùng độc đáo vào năm 1994 với sự hợp tác của đạo diễn Béla Tarr.

Nhà phê bình người Mỹ Susan Sontag đã sớm phong cho Krasznahorkai danh hiệu "bậc thầy khải huyền" của văn học đương đại. Bà nhận định điều này sau khi đọc cuốn sách thứ hai của tác giả, Az ellenállás melankóliája (1989 - tạm dịch Nỗi buồn của sự kháng cự). Tác phẩm này, trong một câu chuyện kinh dị đầy ám ảnh diễn ra tại một thị trấn nhỏ của Hungary nằm giữa thung lũng Carpathian, kịch tính được đẩy lên cao hơn nữa. Ngay từ trang đầu tiên, chúng ta - cùng với bà Pflaum vô duyên - thấy mình bước vào một trạng thái khẩn cấp đến chóng mặt. Những dấu hiệu đáng ngại xuất hiện khắp nơi. Điểm then chốt trong chuỗi sự kiện kịch tính là sự xuất hiện của một gánh xiếc ma quái trong thành phố, với điểm thu hút chính là xác của một con cá voi khổng lồ.

Cảnh tượng bí ẩn và đáng sợ này đã kích hoạt các thế lực cực đoan, thúc đẩy sự lan rộng của cả bạo lực và phá hoại. Trong khi đó, quân đội bất lực không thể ngăn chặn tình trạng hỗn loạn đã tạo ra khả năng xảy ra một cuộc đảo chính độc tài. Sử dụng những cảnh tượng như trong mơ và những nhân vật kỳ dị, László Krasznahorkai đã khắc họa một cách tài tình cuộc đấu tranh tàn khốc giữa trật tự và hỗn loạn. Không ai có thể thoát khỏi hậu quả của nỗi kinh hoàng.

Bìa cuốn sách Háború és háború.

Trong tiểu thuyết Háború és háború (1999 - tạm dịch Chiến tranh và Chiến tranh), Krasznahorkai chuyển hướng sự chú ý của mình ra khỏi biên giới quê hương Hungary khi để cho Korin, một nhân viên lưu trữ khiêm tốn, quyết định, như hành động cuối cùng của cuộc đời, đi từ ngoại ô Budapest đến New York để có thể, trong khoảnh khắc, chiếm lấy vị trí của mình ở trung tâm thế giới.

Trở về nhà, trong kho lưu trữ, anh đã tìm thấy một sử thi cổ xưa vô cùng đẹp đẽ về những chiến binh trở về mà anh hy vọng sẽ giới thiệu với thế giới. Văn xuôi của Krasznahorkai đã phát triển theo hướng cú pháp trôi chảy với những câu dài, quanh co, không có dấu chấm, vốn đã trở thành dấu ấn đặc trưng của ông.

Chiến tranh và Chiến tranh, với phong cách phiêu lưu mạo hiểm, báo trước cho cuốn tiểu thuyết vĩ đại Báró Wenckheim hazatér (2016; tạm dịch Sự trở về của Nam tước Wenckheim). Mặc dù nội dung trọng tâm là sự trở về quê hương, nhưng Krasznahorkai lại chơi đùa xa hoa với truyền thống văn học. Trong tác phẩm, kẻ ngốc của Dostoyevsky được tái sinh thành nam tước say mê cờ bạc một cách vô vọng. Bị phá sản, giờ đây anh ta trên đường trở về Hungary sau nhiều năm sống lưu vong ở Argentina. Anh ta hy vọng sẽ được đoàn tụ với người yêu thời thơ ấu mà anh không thể quên. Buồn thay, trong suốt cuộc hành trình, anh lại đặt cuộc đời mình vào tay Dante phản bội. Cao trào của cuốn tiểu thuyết, theo nhiều cách là điểm nhấn hài hước, là sự chào đón vui vẻ của cộng đồng địa phương dành cho nam tước. Điều mà nhân vật chính u sầu tìm cách tránh bằng mọi giá.

Tác phẩm thứ năm có thể được thêm vào những sử thi “tận thế” này: Herscht 07769: Florian Herscht Bach-regénye (2021). Trong tác phẩm này, chúng ta không thấy mình trong một cơn ác mộng sốt rét ở dãy Carpathian, mà là một bức tranh chân thực về một thị trấn nhỏ đương đại ở Thüringen, Đức, nơi vẫn đang phải gánh chịu tình trạng hỗn loạn xã hội, giết người và đốt phá. Đồng thời, nỗi kinh hoàng của cuốn tiểu thuyết được thể hiện trên nền tảng di sản hùng mạnh của Johann Sebastian Bach. Đây là một cuốn sách, được viết trong một hơi thở, về bạo lực và cái đẹp hòa quyện một cách “không thể”.

Bìa cuốn sách Az ellenállás melankóliája. Ảnh: Cultura.hu

László Krasznahorkai là một nhà văn sử thi vĩ đại thuộc truyền thống Trung Âu, trải dài từ Kafka đến Thomas Bernhard, với đặc trưng là chủ nghĩa phi lý và sự thái quá lố bịch. Nhưng tài năng của ông còn hơn thế nữa, ông sớm hướng về phương Đông để áp dụng một giọng văn trầm tư, được cân chỉnh tinh tế hơn. 

Kết quả là một loạt tác phẩm lấy cảm hứng từ những ấn tượng sâu sắc để lại từ những chuyến đi của ông đến Trung Quốc và Nhật Bản.

Về cuộc tìm kiếm một khu vườn bí mật, cuốn tiểu thuyết năm 2003 của ông, Északról hegy, Délről tó, Nyugatról utak, Keletről folyó (Núi phương Bắc, Hồ phương Nam, Đường mòn phương Tây, Sông phương Đông) là một câu chuyện bí ẩn với những phân đoạn trữ tình mạnh mẽ diễn ra ở phía đông nam Kyoto. Tác phẩm mang cảm giác như một khúc dạo đầu cho tác phẩm Seiobo járt odalent (2008; Seiobo There Below, 2013) phong phú, một tập hợp 17 câu chuyện được sắp xếp theo trình tự Fibonacci về vai trò của cái đẹp và sáng tạo nghệ thuật trong một thế giới mù quáng và vô thường.

Bên cạnh bộ năm sử thi, tác phẩm này đại diện cho tác phẩm chính của Krasznahorkai. Đặc biệt khó quên là cảnh mở đầu, trong đó một con diệc trắng như tuyết đứng bất động giữa dòng sông Kamo ở Kyoto, chờ đợi con mồi của mình trong những xoáy nước bên dưới. Vô hình trước đám đông người qua đường, con chim trở thành một hình ảnh khó nắm bắt về hoàn cảnh cụ thể của nghệ sĩ.

Điểm chung xuyên suốt cuốn sách là thần thoại Nhật Bản về Seiobo, người theo truyền thuyết bảo vệ khu vườn, nơi mà cứ ba nghìn năm lại cho ra một loại trái cây mang lại sự bất tử. Trong cuốn sách, thần thoại là việc sáng tạo một tác phẩm nghệ thuật và qua một chuỗi tình tiết, chúng ta theo dõi nguồn gốc của tác phẩm đó trong những thời đại và môi trường đa dạng nhất.

Thông thường, hành động sáng tạo diễn ra sau một thời gian dài chuẩn bị, được đánh dấu bằng truyền thống và kỹ thuật thủ công điêu luyện. Các tác phẩm cũng có thể ra đời do những hoàn cảnh bị trì hoãn hoặc nhầm lẫn, như trong câu chuyện về chuyến vận chuyển nguy hiểm một bức tranh dang dở của họa sĩ thời Phục hưng nổi tiếng Pietro Vannucci từ Florence đến Perugia, thành phố nơi họa sĩ sinh ra. Trong khi mọi người đều tin rằng Perugino, như mọi người thường gọi, đã từ bỏ hội họa, thì chính tại Perugia, một phép màu đã diễn ra.

Bản thân người nghệ sĩ thường vắng mặt trong những câu chuyện này. Thay vào đó, chúng ta được giới thiệu với những nhân vật đứng hơi lệch về một bên của tác phẩm sắp ra đời. Họ có thể là những người gác cổng, người xem hoặc những người thợ thủ công tận tụy, những người hiếm khi hoặc thậm chí không bao giờ hiểu được ý nghĩa của công việc mà họ tham gia. Cuốn sách là một bức chân dung tuyệt vời, trong quá trình đó, người đọc được dẫn dắt qua một loạt "cửa phụ" dẫn đến hành động sáng tạo khó lý giải.

Một tác phẩm hấp dẫn khác thể hiện chiều sâu và phong cách văn chương của László Krasznahorkai là truyện ngắn Aprómunka egy palotáért: bejárás mások őrületébe (Công việc đào bới cho một cung điện: Bước vào sự điên rồ của những người khác) xuất bản năm 2018. Câu chuyện cực kỳ thú vị và có phần điên rồ này diễn ra tại Manhattan, nơi bị ám ảnh bởi những hồn ma của Herman Melville vĩ đại, người từng sống ở đó, và những người hâm mộ cuồng nhiệt của ông. Đây không chỉ là một cuốn sách về lời nguyền của sự bắt chước mà còn là lời chúc phúc của sự kháng cự. Nó có thể buồn hoặc không.

Tác giả có 22 tác phẩm đáng chú ý bằng tiếng Hungary, 6 tác phẩm chuyển thể thành phim và 1 opera. Các tác phẩm đã được chuyển thể sang tiếng Anh, Pháp, Đức, Thụy Điển và một số tác phẩm cùng nhiều ngôn ngữ khác.

Ninh Hạ (Theo Nobel Prize Org)