Bà Sanae Takaichi trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản

Bà Sanae Takaichi tại phiên bỏ phiếu của hạ viện, trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản. Ảnh: AFP - JIJI

Bà sẽ thành lập nội các vào cuối ngày hôm nay, và chính thức kế nhiệm thủ tướng ShigeruIshiba sau khi được Nhật hoàng bổ nhiệm tại cung điện cùng ngày.

Bà Takaichi giành được đa số phiếu bầu tại Hạ viện sau khi Quốc hội triệu tập phiên họp bất thường. Thủ tướng sắp mãn nhiệm Shigeru Ishiba và nội các của ông đã từ chức hàng loạt vào buổi sáng cùng ngày.

Cuộc họp Quốc hội bỏ phiếu ban đầu được lên kế hoạch vào ngày 15.10, tuy nhiên, phải lùi sang ngày 21.10 vì đảng Dân chủ Tự do (LDP) của bà Sanae Takaichi cần thêm thời gian thuyết phục và liên minh với các đảng nhỏ hơn nhằm đảm bảo đủ số phiếu ủng hộ.

Hôm 20.10, đảng LDP của bà đã ký thỏa thuận liên minh với Đảng Đổi mới Nhật Bản (JIP) giúp bà Takaichi có đủ sự ủng hộ để được Quốc hội bầu cho vị trí thủ tướng chính phủ.

Nữ thủ tướng bảo thủ

Bà Takaichi, 64 tuổi, một lãnh đạo cánh hữu nổi bật của đảng LDP. Bà được đánh giá là một chính trị gia rất bảo thủ, từng công khai tuyên bố coi cựu nữ Thủ tướng Anh Margaret Thatcher là hình mẫu của mình.

Takaichi, là cựu sinh viên của Học viện Chính phủ và Quản lý Matsushita, nơi đã đào tạo ra hàng chục nhà lập pháp thuộc mọi xu hướng chính trị. Năm 1987, bà làm nghiên cứu viên tại văn phòng của một nữ nghị sĩ Mỹ. Thời sinh viên, bà từng chơi trống trong một ban nhạc heavy metal, cũng như sở thích lặn biển và xem võ thuật Nhật Bản.

Chồng bà là cựu nghị sĩ Hạ viện Taku Yamamoto. Hai người kết hôn năm 2004, ly hôn năm 2017 do bất đồng quan điểm chính trị, tuy nhiên, sau đó lại tái hôn vào năm 2021.

Trong nội các đầu tiên của ông Abe, năm 2006 và 2007, bà giữ chức Bộ trưởng Bộ Okinawa và Lãnh thổ phía Bắc. Bà cũng phụ trách bộ khoa học và công nghệ. Nữ chính trị gia này từng hai lần giữ chức Bộ trưởng Bộ Nội vụ và Truyền thông (2014-2017 và 2019-2020), và hai lần giữ chức Chủ tịch Hội đồng Nghiên cứu Chính sách của Đảng Dân chủ Tự do (LDP).

Trong chính quyền của ông Fumio Kishida năm 2022, bà Takaichi đảm nhiệm vị trí Bộ trưởng An ninh Kinh tế cùng nhiều trách nhiệm khác.

Bà Takaichi đã giữ vị trí nghị sĩ Hạ viện 10 nhiệm kỳ (từ năm 1993), và là người rất thân thiết với cựu thủ tướng Shinzo Abe, người bị ám sát khi đang vận động tranh cử trong cuộc bầu cử Thượng viện năm 2022 tại thành phố Nara mà bà đại diện.

Nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản hoạt động khá tích cực trên mạng xã hội, thường xuyên chia sẻ suy nghĩ và hoạt động của mình. Số lượng người theo dõi của bà trên X vượt quá 840.000 và khoảng 470.000 người đăng ký kênh YouTube.

Bà Takaichi đề cao các giá trị gia đình truyền thống, cho rằng các cặp đôi đã kết hôn nên mang cùng họ và việc kế vị hoàng gia nên giới hạn ở dòng dõi nam giới của Hoàng gia. Về mặt tư tưởng, bà Takaichi hoàn toàn trái ngược với Thủ tướng Ishiba, vì ông ủng hộ có hoàng đế xuất thân từ nhánh nữ của Hoàng gia, cho phép các cặp vợ chồng có họ khác nhau và loại bỏ năng lượng hạt nhân ở Nhật Bản.

Bà Takaichi tại họp báo sau khi trở thành chủ tịch đảng LDP hôm 4.10. Ảnh: Reuters

Là một chuyên gia chính sách khá nổi tiếng, bà Takaichi thẳng thắn và thu hút khán giả. Bà cũng là chính trị gia được yêu thích nhất trong số các nhà lập pháp của LDP. Trong một cuộc thăm dò toàn quốc do Nikkei và TV Tokyo thực hiện từ ngày 26 – 28.9, bà đứng đầu danh sách là ứng cử viên phù hợp nhất cho vị trí thủ tướng tiếp theo, với 34% sự ủng hộ, trong khi đối thủ nặng ký là Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi chỉ đạt 25%.

Bà được đánh giá là một người sẵn sàng thách thức các quan điểm kinh tế chính thống và bộ máy công chức để đạt được tầm nhìn của mình về "một nền kinh tế vững mạnh".

Trong chiến dịch tranh cử, bà Takaichi tập trung vào chính sách "an ninh" trong nhiều lĩnh vực như an ninh sinh kế, năng lượng, lương thực, và cam kết "đưa Nhật Bản trở lại vị thế dẫn đầu thế giới" bằng cách tận dụng công nghệ của quốc gia. Bà vạch ra một loạt các chủ đề chính sách, từ việc thành lập một cơ quan tình báo đến việc giải quyết các triệu chứng mãn kinh của phụ nữ từ chính kinh nghiệm bà đã trải qua.

Bà Takaichi cũng kêu gọi huy động tài chính chiến lược để thúc đẩy công nghệ tiên tiến và tăng thu nhập hộ gia đình. Bà đặc biệt kêu gọi cắt giảm thuế có mục tiêu và đầu tư vào chất bán dẫn, vũ trụ và các lĩnh vực chiến lược khác.

"Chúng tôi sẽ thúc đẩy triển khai xã hội và mở rộng thị trường cho các công nghệ mà Nhật Bản có lợi thế cạnh tranh để khôi phục nền kinh tế Nhật Bản vững mạnh. Để bảo vệ hòa bình của Nhật Bản, chúng tôi sẽ củng cố liên minh với các quốc gia cùng chí hướng, tập trung vào liên minh Nhật-Mỹ và dẫn đầu trong việc xây dựng một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở,” bà Takaichi từng phát biểu khi tranh cử.

Bà cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng chi tiêu quốc phòng để đối phó với những gì Nhật Bản coi là mối đe dọa ngày càng gia tăng từ Trung Quốc, Triều Tiên và Nga.

Sau khi trở thành thủ tướng, chính phủ của bà Takaichi phải cấp tốc chuẩn bị cho chuyến thăm Nhật Bản của Tổng thống Mỹ Donald Trump (từ 27-29.10), cùng các hoạt động quan trọng khác như hội nghị thượng đỉnh ASEAN và Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC).

Trước đây, bà Takaichi ủng hộ phong cách làm việc và cuộc sống cân bằng, tuy nhiên, là người theo chủ nghĩa dân tộc ủng hộ việc hạn chế chặt chẽ hơn đối với vấn đề nhập cư và nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các thành viên cấp cao của LDP, khi trở thành lãnh đạo đảng, bà đã nhấn mạnh rằng “rằng tất cả các thành viên phải làm việc như ngựa".

"Về phần mình, tôi sẽ từ bỏ khái niệm cân bằng giữa công việc và cuộc sống, Tôi sẽ làm việc! Làm việc! Làm việc! Làm việc! Làm việc!", bà nói.

Tái củng cố đảng cầm quyền LDP

Ngày 20.10, đảng LDP chính thức kết thúc liên minh kéo dài 26 năm với đảng Komeito, bắt tay với đảng Đảng Đổi mới Nhật Bản (Japan Innovation Party) dưới sự lãnh đạo của nữ chủ tịch đầu tiên trong 70 năm lịch sử thành lập. Đảng Đổi mới Nhật Bản thành lập năm 2015, tại Osaka, được đánh giá là đảng có tư tưởng trung hữu tại Nhật Bản, hiện có 54 ghế trong quốc hội, so với 297 ghế của đảng LDP, nhưng nhiều hơn 45 ghế của đảng Komeito, đồng minh cũ của đảng LDP.

Bà Sanae Takaichi đảng Dân chủ Tự do (bên phải) và ông Hirofumi Yoshimura, thuộc Đảng Đổi mới Nhật Bản (JIP) thỏa thuận liên minh. Ảnh: AFP/Getty Image 

Liên minh mới có nhiều điểm chung giữa đặc biệt là về các vấn đề an ninh quốc gia, năng lượng và cải cách hiến pháp, theo ông Takahide Kiuchi, chuyên gia kinh tế điều hành tại Viện Nghiên cứu Nomura, mặc dù vẫn có nhiều bất đồng về gây quỹ chính trị và đóng băng thuế tiêu dùng. Tuy nhiên, cả hai đảng đều phải cải tổ lại tình trạng hoạt động vì cả hai cũng đều đối mặt với tình trạng bị mất niềm tin trong đảng viên của mình.

Khi bầu bà Sanae Takaichi là lãnh đạo của LDP ngày 4.10, các thành viên đã hy vọng bà giúp giành lại sự ủng hộ từ các cử tri bảo thủ cốt lõi. Nhiều trong số đó họ đã chuyển sang các đảng phái khác thiên hữu hơn như Sanseito, khi LDP trở nên ôn hòa và trung dung hơn dưới thời ba thủ tướng gần đây nhất là các ông Shigeru Ishiba, Fumio Kishida và Yoshihide Suga.

Bà Sanae Takaichi cũng lần đầu tiên trở thành nữ chủ tịch đầu tiên của LDP trong lịch sử 70 năm của đảng. Bà vượt qua nhiều ứng cử viên khác trong đó có Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi, Chánh Văn phòng Nội các Yoshimasa Hayashi, cựu Bộ trưởng An ninh Kinh tế Takayuki Kobayashi và cựu Tổng Thư ký Đảng LDP Toshimitsu Motegi. Chiến thắng của bà gây nhiều bất ngờ cho các hãng truyền thông và các nhà quan sát, vì họ tin rằng ông Koizumi sẽ thắng cử. Việc là nữ chủ tịch đảng cũng là thách thức lớn với bà Takaichi  trong khi thuyết phục đồng minh ủng hộ sau khi thắng cử.

Khi được bầu là chủ tịch đảng, bà đã chia sẻ “Thay vì cảm thấy vui mừng ngay lúc này, tôi cảm thấy tương lai thực sự khó khăn.” Trước đây, bà Takaichi từng hai lần tham gia cuộc đua trở thành lãnh đạo LPD. Đảng LDP  đã nắm quyền ở Nhật Bản trong gần như toàn bộ 70 năm qua, hiện đang nắm giữ quyền lực một cách mong manh thông qua liên minh với đảng Komeito. Liên minh này mất đa số tại cả hai viện quốc hội dưới thời ông Ishiba dẫn đến việc ông phải từ chức.

Cuộc khủng hoảng âm ỉ của LDP lên đến đỉnh điểm bởi sự chuyển hướng của những người ủng hộ truyền thống sang các đảng dân túy nhỏ khi lạm phát, nhân khẩu học và nhập cư trở thành mối quan tâm hàng đầu của công chúng. Các cử tri trẻ tuổi đặc biệt phản đối LDP.

Bà Takaichi phát biểu khi tuyên bố ứng cử vào vị trí lãnh đạo LDP vào ngày 19.9 rằng: "Hôm nay tôi đứng đây để dẫn dắt Nhật Bản trở lại đỉnh cao thế giới. Sức mạnh kinh tế vô cùng quan trọng. Tôi sẽ kiên quyết theo đuổi tăng trưởng kinh tế. Xu hướng toàn cầu hiện đang chuyển dịch từ chính sách thắt lưng buộc bụng tài khóa quá mức sang các chính sách tài khóa chủ động, có trách nhiệm, mở rộng đầu tư thông qua hợp tác công-tư để giải quyết các thách thức xã hội."

Các thành viên đảng LDP hy vọng bà Takaichi giành lại sự ủng hộ từ các cử tri bảo thủ cốt lõi. Ảnh: Reuters

Là một chính trị gia kỳ cựu, giữ nhiều vị trí trong nội các và là người ủng hộ mạnh mẽ chính sách "Abenomics" của ông Abe, bà Takaichi kế thừa một đảng cầm quyền đang đối mặt với các mối đe dọa địa chính trị gia tăng và mối quan hệ căng thẳng với đồng minh quan trọng nhất là Mỹ, về thuế quan đối với các ngành xuất khẩu quan trọng và các cam kết quốc phòng.

Về thỏa thuận thương mại với Mỹ, bao gồm thuế quan và đầu tư, bà từng khẳng định nếu có bất kỳ phát sinh nào không phù hợp với lợi ích của Nhật Bản bà sẽ nêu rõ lập trường trong khuôn khổ các cuộc thảo luận song phương, nhưng bà sẽ không đảo ngược những gì Nhật Bản và Mỹ đã thống nhất.

Các nhà quan sát cho rằng lập trường ngoại giao cứng rắn của bà Takaichi gây ra lo ngại về quan hệ ngoại giao với các nước châu Á, đặc biệt là từ Hàn Quốc và Trung Quốc. Hãng thông tấn Yonhap của Hàn Quốc cho biết mối quan hệ hợp tác giữa Hàn Quốc và Nhật Bản có thể bị ảnh hưởng. Một trong những dấu chỉ đó là bà từng tới viếng thăm Đền Yasukuni ở Tokyo, nơi thờ các liệt sĩ Nhật Bản cũng như tội phạm chiến tranh trước đây, mà một số nước lân cận coi đó là biểu tượng của chủ nghĩa quân phiệt trong quá khứ.

Lan Chi tổng hợp